- व्याकरण :
भाषेतील वाक्ये ,वाक्यातील शब्द व
त्याच्या परस्परांशी असलेला संबंध
ज्या शास्त्रात केला जातो त्यास व्याकरण म्हणतात.
- वर्ण विचार :
ज्या शब्दाचे पृथक्करण होत नाही त्यास वर्ण म्हणतात.
- १) स्वर : ज्या वर्णाचा उच्चार स्वतंत्रपणे पुर्ण होतो त्यास स्वर म्हणतात .
- ऱ्हस्व स्वर : अ,इ,उ,ऋ,लृ .
- दिर्घ स्वर : आ,ई ,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ.
- स्वरादी : ज्या वर्णाचा उच्चार अगोदर स्वराच्या साह्याने होतो त्यास स्वरादी म्हणतात . उदा– अं,आ:
- सहजतीय स्वर :एकाच उच्चार स्थानातून निघणारे . उदा– अ,आ /इ ,ई /उ ,ऊ .
- विजातीय स्वर : भिन्न उच्चार स्थानातून निघणारे स्वर. उदा– अ ,इ /आ ,ई /अ ,उ .
- सयुक्त स्वर :दोन स्वर मिळून बनलेले स्वर म्हणजे सयुक्त स्वर होय . उदा- अ +इ =ऐ , अ +उ =ओ ,अ +ओ =औ .
- २) व्यंजन :ज्या वर्णाचा उच्चार स्वराचे साह्य घेऊन होतो त्यास व्यंजन म्हणतात .
- महाप्राण व्यंजन : ह,चे प्राबल्य असते.
- अल्प प्राण व्यंजन :ह,चे प्राबल्य नसते.
- स्पर्श व्यंजन :क ,च ,ट ,त ,प
- अंतस्थ व्यंजन :य,र,ल ,व.
- उष्ण व्यंजन :श ,ष ,स
- नासिक्य : ड;,त्र ,ण ,न ,म .
- ३) वर्णाची उच्चार स्थाने :
- कंठ्य :क,अ,आ.
- तालव्य :च,इ,ई,
- मूर्धन्य :ट ,र,स.
- दंत्य : त,ल,स
- ओष्ठ्य :प,उ,ऊ .
- अनुनासिक : ड;,त्र ,ण ,न ,म,
- कंठ तालव्य :ए ,ऐ.
- कंठ ओष्ठ :ओ,औ.
- दान्तोष्ठ : व
